سازش در دعاوی کیفری و مدنی

جرم یعنی عملی که ترک یا انجام آن از نظر قانون قابل مجازات باشد و پس از ارتکاب، موجب برهم زدن نظم اجتماعی شود.

جرایم در یک دسته بندی عمده به دو نوع قابل گذشت و غیر قابل گذشت تقسیم می شوند.جرایم قابل گذشت به جرایمی گفته می شود که قانون‌گذار به لحاظ رعایت مصالح اجتماعی یا خانوادگی جنبه خصوصی آنها را بر جنبه عمومی شان برتری داده است و تعقیب آنها موکول به شکایت شاکی است حتی پس از اعلام شکایت نیز شاکی حق دارد از تعقیب متهم صرف نظر کند.بنابراین با اعلام گذشت او، تعقیب متهم متوقف خواهد شد.جرایمی چون ترک انفاق،فحاشی،افشای سر، تخریب اموال و… از جمله جرایم قابل گذشت به شمار می روند.برعکس،در جرایم غیر قابل گذشت اعلام شکایت یا گذشت شاکی تاثیری درامر تعقیب ندارد و نماینده جامعه(دادستان) مکلف است به محض اطلاع،متهم را تحت تعقیب قرار دهد. البته باید توجه داشت که در جرایم غیر قابل گذشت اعلام رضایت شاکی در اخذ تصمیم نهایی دادگاه درباره متهم، با رعایت شرایطی که به آنها خواهیم پرداخت موثر خواهد بود. از جمله این جرایم عبارتند از: شرب خمر، کلاهبرداری، قتل عمدی، سرقت، مزاحمت تلفنی و…

صلح و سازش در جرایم قابل گذشت

در جرایم قابل گذشت یعنی جرایمی که با گذشت شاکی و متضرر از جرم تعقیب، رسیدگی یا اجرای حکم متوقف می شود، گذشت باید به صراحت و بدون هیچ گونه قید و شرطی باشد.بنابراین به گذشت مشروط و معلق در مراجع قضایی ترتیب اثر داده نخواهد شد.برای مثال شخص (الف) از شخص (ج) به عنوان فحاشی شکایت می کند ولی با وساطت آشنایان و فامیل ها از شکایت خود صرف نظر می کند.پس در رضایت نامه می نویسدکه اگر (ج) تعهد کند که دیگر برای او ایجاد مزاحمت نمی کند و به او ناسزا نخواهد گفت،حاضر است رضایت دهد.به این گونه سازش نامه ها که دارای قید و شرط است،در دادسرا و دادگاه ترتیب اثر داده نمی‌شود زیرا رضایت (الف) بسته به آن است که (ج) متعهد گردد در آینده مرتکب عمل مورد نظر شخص (الف) نخواهد شد.

از این رو اعلام رضایت باید بدون هیچ گونه ابهام و قید و شرط باشد.

نمونه سازش نامه

ریاست محترم شعبه ………………………….                                           تاریخ:………………….

با سلام

احتراماً اینجانب ……………………. شاکی پرونده کلاسه…………………… که تحت عنوان …………………. (فحاشی و…) از آقای/خانم ……………………….. شکایت کرده بودم، با توجه به مذاکرات اصلاحی و وساطت ریش سفیدان محل، بدین وسیله منجزاً (بدون هیچ قید و شرطی) رضایت خود را اعلام می کنم و هیچ گونه‌شکایتی از ایشان در امر کیفری ندارم.

امضاء

نکته:

در اینجا باید به دو مسئله توجه داشت: یکی آنکه گاهی اوقات پس از اعلام رضایت توسط شاکی و مختومه شدن پرونده، متهم در صدد بر می آید که به عنوان مفتری علیه شاکی اعلام جرم کند. یعنی ادعا می کند که شاکی با سوء نیت، به قصد ضرر رساندن به او و متهم کردن او به عمل مجرمانه از وی شکایت کرده است. به همین دلیل برای جلوگیری از این امر در انتهای سازش نامه ها اضافه می کنند:

(آقای/ خانم …………………. نیز حالیه اعلام می دارد که او نیز از آقای ………………… شکایتی نداشته و در این پرونده ادعایی نسبت به یکدیگر ندارند.) و سپس مفاد سازش نامه به امضای هر دو نفر می رسد.

مسئله دیگر آن است که معمولاً شهروندان محترم با تفاوت های موجود بین مسایل کیفری و مدنی کاملاً آشنا نیستند و در نتیجه در هنگام تنظیم سازش نامه ها به آنها توجه نمی نمایند. فرض کنیم شخص (الف) شیشه اتومبیل شخص (ج) را با سنگ شکسته است. پس از تعقیب متهم در دادسرا، (ج) اعلام رضایت می کند و م یگوید از (الف) شکایت کیفری ندارد. در این مورد باید توجه داشت که این اعلام رضایت فقط برای جلوگیری از تعقیب متهم و مجازات اوست و دلالت بر عدم دریافت خسارت از او ندارد یعنی شخص (ج) همچنان در قبال عمل خود مسئولیت مدنی دارد و شاکی می تواند برای دریافت مقصود شاکی از اعلام رضایت در هر دو جنبه کیفری و مدنی موضوع باشد، یا این که شاکی پس از دریافت خسارت، رضایت خود را (مبنی بر عدم اعمال مجازات کیفری متهم) اعلام کرده باشد، مراتب باید به طور کامل در متن سازش نامه آورده شود. مثلاً:(… و هیچ گونه ادعای کیفری و مدنی از ایشان ندارم.)

نکته دیگر آنکه پس از اعلام گذشت،شاکی دیگر نمی تواند از گذشت خود برگردد و دوباره تقاضای تعقیب کند چون پس از اعلام گذشت (در جرایم قابل گذشت)، امر تعقیب ممکن نخواهد بود.

شاکیان متعدد

هرگاه متضررین از جرم متعدد باشند، تعقیب جزایی با شکایت هر یک از آنها شروع می شود ولی موقوف شدن تعقیب،موکول به گذشت همه کسانی است که شکایت کرده اند. باید توجه داشت که حق گذشت،در صورت فوت شاکی به ورثه او خواهد رسید و در صورت گذشت همگی وارث،تعقیب،رسیدگی یا اجرای مجازات موقوف می شود.

صلح و سازش با متهم در جرایم غیرقابل گذشت

بر خلاف دعوی خصوصی که متعلق به زیان دیده از جرم است، دعوی عمومی حق مدعی العموم یا دادستان می باشد در نتیجه دادستان یا هر مقام قضایی دیگری که عهده دار امر تعقیب است، مکلف می باشد دعوی عمومی را به جریان انداخته و تا رسیدن به نتیجه نهایی آن را پی گیری کند. بنابراین امکان صلح و سازش بین دادسرا و دادگاه با متهم وجود ندارد.

اما در جرایم غیر قابل گذشتی که شاکی خصوصی نیز وجود دارد (مانند سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت و…) اعلام گذشت شاکی در تخفیف مجازات متهم موثر می باشد. این تاثیر در دو حالت متصور است: یکی قبل از صدور حکم قطعی و دیگری پس از صدور حکم قطعی.

اثر گذشت شاکی در جرایم غیر قابل گذشت قبل از صدور حکم قطعی

مقصود از حکم قطعی حکمی است که قابل اجراست (با کمی تسامح می توان این تعریف را پذیرفت).هرگاه قبل از قطعی شدن حکم شاکی اعلام رضایت کند،به موجب بند۱ماده ۲۲قانون مجازات اسلامی دادگاه می تواند مجازات متهم را تخفیف دهد یا نوع مجازات را تغییر دهد. برای مثال به جای حبس او را به پرداخت جزای نقدی محکوم کند.

اثر گذشت در جرایم غیر قابل گذشت بعد از صدور حکم قطعی

فرض کنیم شخصی به اتهام سرقت تحت تعقیب قرار می گیرد و پس از رسیدگی،به تحمل یک سال حبس محکوم می شود اما پس از گذشت یک ماه از مدت حبس، موفق می‌شود که رضایت شاکی را جلب نماید.مطابق قانون هرگاه شاکی در این گونه جرایم بعد از قطعی شدن حکم از شکایت خود صرف نظر کند،محکوم می تواند با استناد به رضایت شاکی از دادگاه صادر کننده حکم قطعی (دادگاهی که به موجب حکم آن شخص متحمل مجازات می شود که حسب مورد می تواند دادگاه بدوی یا دادگاه تجدید نظر استان باشد)،درخواست کند که در میزان مجازات او تجدید نظر کند.در این صورت دادگاه مزبور به درخواست محکوم علیه در وقت فوق العاده‌رسیدگی کرده و مجازات را در صورت اقتضا در حدود قانون تخفیف می دهد.

نمونه درخواست

ریاست محترم دادگاه …………………

با سلام

احتراماً اینجانب …………………. به موجب حکم قطعی شماره ……………….. صادره از آن دادگاه محترم به تحمل ……………….. (حبس- جزای نقدی- شلاق – …) محکوم شدم، با توجه به اعلام گذشت شاکی، به استناد ماده ۲۷۷قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری تقاضای تخفیف مجازات دارم. قبلاً از عنایتی که خواهید فرمود سپاسگزارم.

امضاء

سازش در امور مدنی

بر خلاف امور کیفری که از حیث جنبه عمومی سازش بین دادستان و متهم قابل تصور نمی باشد،در امور مدنی خواهان و خوانده (اصحاب دعوی) درهر مرحله ازدادرسی می توانند دعوی خود را از راه سازش خاتمه دهند.سازش بین طرفین یا در دفتر اسناد رسمی واقع شده،یا در دادگاه تنظیم می شود.چنانچه سازش در دفتر اسناد رسمی واقع شده باشد، دادگاه ختم موضوع را برابر سازش نامه در پرونده قید می کند و پس از آن مطابق مقررات اجرای اسناد رسمی، این سازش نامه قابلیت اجرایی خواهد داشت.

اگر سازش در دادگاه واقع شود، موضوع سازش و شرایط آن به ترتیبی که واقع شده توسط دادگاه صورتجلسه می گردد و به امضای قاضی و اصحاب دعوی می رسد. اما اگر سازش در خارج از دادگاه و در دفتر اسناد رسمی واقع گردد یا اینکه سازش نامه غیر رسمی باشد (مانند آنکه اصحاب دعوی درمنزل خود سازش نامه ای را با حضور دو نفر گواه تنظیم کرده باشند)،باید در دادگاه حاضر شوند و به صحت و درستی آن اقرار نمایند.سپس دادگاه مفاد اقرارشان را صورت‌جلسه کند و این‌صورت‌جلسه توسط قاضی دادگاه و طرفین امضا شود.در صورت عدم حضور طرفین در دادگاه بدون عذر موجه، دادگاه بدون توجه به مندرجات  سازش نامه، دادرسی را ادامه داده و در اصل قضیه تصمیم گیری خواهد کرد.

هرکسی می تواند در مورد هر ادعایی به طور کتبی از دادگاه درخواست کند که طرف مقابل او را برای سازش به آنجا فرا خواند و دادگاه نیز طرف مقابل را برای سازش دعوت می‌کند.بعد از حضور طرفین، دادگاه اظهارات هردو طرف را استماع نموده و سعی در ایجاد سازش می کند.اگر برای قاضی ثابت شود که طرفین به توافق نمی‌رسند و حاضر به سازش نیستند،آنها را برای طرح دعوی ارشاد می کند.در صورت ایجاد سازش بین طرفین،دادگاهرسیدگی را پایان داده و گزارش اصلاحی صادر می کند. مفاد سازش نامه که طبق مقررات تنظیم می شود،نسبت به طرفین و ورثه و قائم مقام قانونی آنها معتبر می باشدو مانند احکام دادگاه ها به موقع اجرا گذاشته خواهد شد.