نوجوانان ، آسیب پذیرترین قشر در برابر پدیده مهلک اعتیاد

27 خرداد نوجوانان ، آسیب پذیرترین قشر در برابر پدیده مهلک اعتیاد

در تمام جوامع مختلف دنیا نوجوانان ، آسیب پذیرترین قشر در برابر پدیده مهلک اعتیاد می‌باشند بطور کلی دوران نوجوانی دورانی پر کشمکش و اغلب دشوار در زندگی هر فردی می‌باشد. چرا که نوجوانی قبل از هر چیز دوران تغییرات در رشد جسمانی، جنسی، روانی و شناختی و همچنین تغییرات در الزامات اجتماعی است عدم وجود شرایط مناسب بهداشتی و تربیتی و فرهنگی و اجتماعی برای گذر از چنین مرحله حساسی باعث بوجود آمدن آسیب و بزه اجتماعی نظیر اعتیاد می‌شود.

نوجوانان به خاطر خصوصیات نوجوانی آسیب پذیری زیادی دارند. نوجوانان پویا و جستجوگر به هر جا سر می‌کشند اگر در مسیرشان راه‌هایی گشوده شود که لذت و بی خبری در آن راه‌ها وجود داشته باشد نوجوانان به سرعت جذب آن راه‌ها می‌شوند حتی نوجوانانی که پاک و صالح هستند از روی کنجکاوی ممکن است که به راه‌های انحرافی سری بزنند؛ بنابراین به تعبیری می‌شود گفت که زمینه‌های انحراف و بزه‌های اجتماعی بشکل بالقوه در نوجوانان وجود دارد و اگر چنانچه محیط برای نوجوانان مساعد نباشد به انحراف کشیده می‌شوند و در دام آسیب‌های اجتماعی نظیر اعتیاد گرفتار می‌شوند.

علل و زمینه‌های اعتیاد

عوامل اجتماعی

خانواده

خانواده اصلی‌ترین نقش را در تربیت فرزندان دارد. بطور کلی خانواده پایه اساسی و سازنده مهمترین بخش اجتماع است و وجود دیگر نظامات اجتماعی بستگی به مشارکت در نظام خانوادگی دارد و بطور کلی رفتار ناشی از نقشی که در خانواده آموخته می‌شود سر مشق و نمونه رفتار در سایر قسمت جامعه قرار می‌گیرد.

به طور کلی دوران نوجوانی و بلوغ دشوارتر از حتی دوران کودکی است این دوران دارای جنبه‌های گوناگون جسمی، روانی و اجتماعی است. خانواده‌ها باید اطلاعات کافی در این مورد داشته و بدانند این دوران از نظر روحی و روانی دوران بی قراری‌ها و گرایش‌های متضاد مثل افسردگی‌های بی دلیل در لحظات شادی (غرور در عین خود کم بینی) (خودخواهی در عین نوعدوستی) (کنجکاوی در عین بی تفاوتی) (عشق ورزیدن به دنیا و پوچ انگاری آن) و بسیاری دیگر از فشارها و طوفان‌های روحی است که البته هیچکدام از این رفتارها بدون دلیل نمی‌باشد. مثلاً فرار از مقررات اجتماعی در نوجوانان طبق گزارش تحقیقات ناشی از حس استقلال طلبی آنان می‌باشد و یا مثلاً برتری جویی و حس کنجکاوی از تمایلات طبیعی دوران نوجوانی است که اگر از علل این حالات خانواده‌ها اطلاعات کافی داشته باشند راهنمائی نوجوانان برای یک زندگی خوب و سالم دشوار نخواهد بود.

بطور کلی در زمینه علل اعتیاد در بین خانواده، وجود اختلاف بین پدر و مادر، سستی و ضعف در تربیت خانوادگی، عدم سرپرستی نوجوانان به شکل متعارف، رفتار والدین با فرزندان بدون توجه، بدون محبت، خشونت آمیز و طلاق و از هم پاشیدگی خانواده از جمله علل سوق دادن نوجوانان به اعتیاد می‌باشد. از جمله علل دیگر خانواده در گرایش نوجوانان به اعتیاد می‌توان به کثرت و شلوغی بیش از اندازه خانواده، اعتیاد پدر و مادر و یا یکی از بستگان نزدیک و همچنین بی سوادی و کم سوادی والدین اشاره نمود.

مدرسه

یک عامل مهم و دومین عامل مهم اجتماعی که در گرایش نوجوانان به اعتیاد می‌تواند نقش مهمی داشت باشد مدرسه می‌باشد. بطور کلی مدرسه می‌تواند نقش مهمی را در سازندگی شخصیت کودکان و نوجوانان داشته باشد. بویژه هنگامی که والدین در برخورد با فرزندان با شکست مواجهه شده باشند مدارس مسئولیت سنگین‌تری را بعهده دارند.

بطور کلی معلمان مسئولیت بزرگی را بر عهده دارند چرا که در تماس دائمی با شاگردان می‌باشند. بطور کلی مربیان و معلمان خودشان باید از نظر عاطفی و شخصیتی آنقدر رشد کرده باشند تا بتوانند در تربیت عاطفی کودکان و نوجوانان مؤثر باشند. در حقیقت معلم و مربی در مقامی است که می‌تواند شخصیت کودک را بسازد یا خرد کند؛ بنابراین می‌بینیم که شخصیت معلم و مربی چگونه می‌تواند در رشد و شکوفایی شخصیت کودکان و نوجوانان و در نتیجه رشد و بالا رفتن فرهنگ یک جامعه اثرات خوب یابد داشته باشد.

از دیگر مسائلی که باید در آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان مورد نظر باشد همکاری مربیان و والدین است – اگر در مدارس مدیریت و سازماندهی ماهرانه‌ای وجود داشته باشد می‌توان بسیاری از مشکلات را به کمک والدین و یا بالعکس به کمک مربیان و معلمان حل نمود بطور کلی یکی از شرایط معلم خوب آن است که خود را بشناسد و در این صورت می‌تواند نظری عینی ولی توام با احساس همدردی نسبت به شاگردان خود و مسائل آنها داشته باشد. البته علاوه بر شناخت خود باید شاگردان خود را نیز بشناسد و بتوان اولین نشانه‌های اختلال عاطفی و خطا کاری را که از نوجوانان سر می زند تشخیص دهد تا بتواند به آنها کمک کند و مانع از این شود که این مشکلات آنها رشد بیشتری پیدا بکند.

دوستان و معاشران و گروه همسالان

یک عامل مهم اجتماعی دیگر در گرایش نوجوانان به اعتیاد معاشرت با دوستان همسن و معتاد می‌باشد. بدون شک یک دوست معتاد به خوبی قادر است که رفیق خود را اغفال نماید بویژه اینکه افراد در دوران نوجوانی بیش از هر زمان دیگر تحت تأثیر گروه همسالان قرار می‌گیرند؛ زیرا در این دوره است که نوجوان از اتکای خود به خانواده می‌کاهد و به ناگزیر در صدد یافتن تکیه گاهی دیگری که مهم‌ترین آن‌ها گروه همسالان می‌باشد بر می‌آیند. در همین دوستی‌ها و معاشرت‌های نادرست با دوستان ناباب است که نوجوان برای اولین بار به خواهش دوست منحرف خود که: با یکبار هیچ اتفاقی نمی‌افتد جواب مثبت می‌دهد و با آزمایش مواد مخدر نادانسته زندگی خود را متلاشی می‌کند.

وسایل ارتباط جمعی

یکی دیگر از عوامل اجتماعی گرایش نوجوانان به اعتیاد و وسایل ارتباط جمعی می‌باشد که به ابزاری گفته می‌شود که در جوامع مختلف برای ابلاغ پیامها، بیان افکار و انتقال مفاهیم به دیگران از آنها استفاده می‌شود. امروزه گسترش و توسعه وسایل ارتباط جمعی به حدی است که دوران حاضر را عصر ارتباطات نامیده‌اند و دنیا را به مفهوم دهکده‌ای جهانی می‌شناسند.

بطور کلی آنچه که در زمینه وسایل ارتباط جمعی در جامعه‌ها در حال حاضر در گرایش نوجوانان به آسیب‌های اجتماعی و بالاخص اعتیاد مؤثر می‌باشد، استفاده ناسالم و نادرست از برنامه‌هایی با اهداف شوم و استعمارگرانه از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای و فیلم‌های ویدئویی است -چراکه نوجوانان اغلب اذهانشان ساده و فاقد شبکه بهم پیوسته‌ای از اندیشه‌ها و باورهاست؛ و بدین جهت وقتی که نوجوانان بدون هیچ حفاظی در برابر وسایل ارتباط جمعی نظیر ماهواره‌ها و یا صفحات حوادث مطبوعات و امان‌های پلیسی و جنایی قرار می‌گیرند سخت تأثیر پذیر و ناچاراً آسیب پذیرند.

اوقات فراغت

یکی دیگر از عوامل اجتماعی گرایش نوجوانان به اعتیاد چگونگی گذراندن اوقات فراغت است. امروزه تأثیر روز افزون چگونگی گذراندن اوقات فراغت را در ساخت اجتماعی جوامع و فرهنگ آن‌ها نمی‌توان نادیده گرفت. نوجوان کنجکاو و پر انرژی اگر برخوردار از تفریحات سالم نباشد و امکان این را نداشته باشد که با ثمر بخش ساختن وقت آزاد خود روحیه کنجکاو و خلاق خود را ارضاء نماید مسلماً به سوی فعالیتها و تفریحات ناسالم کشیده خواهد شد و جامعه شناسان عقیده دارند در ایجاد تفریحات برای مردم و بویژه نوجوانان باید ذوق و عادات آنها را در نظر گرفت ولی در ضمن باید به آنها فهماند که اوقات فراغت را نباید بیهوده بگذرانند مقصود از اوقات فراغت فقط تفریح نیست وقتی که یک فرد اوقات فراغت زیادی داشت لااقل باید قسمتی از آن را برای یادگیری چیزی بکار برد، چیزی که در شکوفایی خلاقیتش مؤثر بوده و همچنین از تنهائیش در اوقات فراغت جلوگیری نموده و از پرداخت به تفریحات نا مناسب که خود می‌تواند به انحراف و کجروی‌ها از جمله پناه بردن به مواد مخدر کشیده شود جلوگیری نماید.

در دسترس بودن مواد مخدر

یکی از بارزترین و در عین حال ساده‌ترین نشانه‌ها و علل وجود اعتیاد در جوامع مختلف در دسترس بودن مواد مخدر می‌باشد. بطور کلی در ایجاد شرایط گرایش به مواد مخدر در دسترس بودن آن مهمترین شرط محسوب می‌گردد.

عوامل اقتصادی گرایش به مواد مخدر

یکی از مهمترین و شاید مهمترین عامل اقتصادی گرایش به مواد مخدر در بین نوجوانان فقر اقتصادی حاکم بر خانواده‌های آنان می‌باشد. بطور کلی در اکثریت قریب به اتفاق جوامع دنیا فقر و نابسامانی‌های اقتصادی مهمترین علت در شیوع جرائم و انحرافات اجتماعی نظیر اعتیاد می‌باشد. گفتار پیامبر (ص) و امام علی (ع) و حضرت ابوذر تائید کننده چنین دیدگاهی است به نحوی که پیامبر (ص) می‌فرمایند: فقر دیوار به دیوار کفر است و علی (ع) در نهج البلاغه خطاب به فرزندش محمد حنفیه می‌فرمایند پسرم از فقر به خدا پناه جوی که فقر ناقص کننده دین است و دهشتزای عقل و عامل نفرت و بغض و ابوذر می‌فرمایند وقتی که فقر از در وارد خانه می‌شود دین از پنجره بیرون می‌رود.

علت‌هایی که فقر می‌تواند داشته باشد یکی محرومیتهای ناشی از فقر است که تنها راه فرار از این ناراحتیها را مصرف مواد مخدر می‌دانند. عامل دیگر اینکه تولید کنندگان سعی می‌کنند عوامل توزیع را از اینگونه افراد انتخاب کنند چون به علت فقر خانواده نیازهایشان تأمین نمی‌شود و عوامل تولید سعی می‌کنند اول آنان را به علت نا آگاهی و مشکلات خاص نوجوانی معتاد کنند و بعد از آنان برای فروش مواد مخدر استفاده نمایند.

مهاجرت

یک عامل مهم اقتصادی اجتماعی در گرایش نوجوانان به مواد مخدر عامل مهاجرت می‌باشد که از جهات مختلف فرهنگی سازگاری فرد با محیط جدید دیر شکل می‌گیرد؛ و نهایتاً یک سری ناهماهنگی با فرهنگ جامعه میزبان دارد. از طرف دیگر اکثر مواقع مهاجرت با فقر توام می‌گردد و به سکونت فرد مهاجر در مناطق فقیر می‌انجامد و اغلب نوجوان مهاجر خیره و مجذوب در برابر زندگی پر زرق و برق شهری بهترین طعمه برای دامهای چیده شده توسط توزیع کنندگان عمده مواد مخدر می‌باشند.

عوامل فرهنگی

یکدسته دیگر از عوامل گرایش نوجوانان به اعتیاد عوامل فرهنگی است. بیسوادی و یا کم سوادی والدین یک عامل مهم در این زمینه می‌باشد و تأثیر بسزایی در انحراف نوجوانان دارد. تحقیقات مختلفی که در زمینه بیسوادی صور گرفته موید این نکته است که افراد بیسواد هر چقدر هم که بخواهند روش تربیتی درستی برای فرزندان خود داشته باشند به علت بیسوادی آن طوری که باید و شاید موفق نیستند که این به نوبه خود زمینه را برای انحرافات اجتماعی نوجوانان و بویژه گرایش به اعتیاد مستعد می‌کند یک عامل مهم فرهنگی دیگر در گرایش نوجوانان به اعتیاد، عدم آگاهی نوجوانان نسبت به مسائل اجتماعی از جمله به مضرات مواد مخدر و فقدان احساس مسئولیت در قبال خانواده و جامعه می‌باشد.

عوامل روانشناسی

یک دسته دیگر از عوامل گرایش به مواد مخدر در نونهالان عوامل روانشناختی که می‌توان به این موارد اشاره نمود.

ناپایداری عاطفی و احساسی، اضطراب و بی قراری، عدم اعتماد به محیط و آینده، احساس عدم توانایی، عقده حقارت و عدم رشد شخصیت.

راه‌های پیشگیری از اعتیاد نوجوانان

یک) راه‌های زیر بنایی

مبارزه وسیع و گسترده و همه جانبه بر علیه قاچاق مواد مخدر.

از بین بردن فقر، کاهش دادن فاصله‌های طبقاتی و نا برابریهای اجتماعی و اقتصادی.

توزیع عادلانه ثروت در جامعه، رفع مشکل بیکاری والدین، مهار تورم.

جلوگیری از تراکم جمعیت در محله‌های فقیر نشین و کم درآمد.

ریشه کن نمودن بیسوادی والدین.

یجاد مراکز مشاوره و راهنمائی نوجوانان در سطح گسترده.

دو) اقدامات در زمینه خانواده‌ها

لزوم وجود مشاوران خانواده به خانواده‌ها برای رفع مشکلات فرزندان و آموزش جهت جلوگیری از نزاع‌های خانوادگی و جلوگیری از پدیده شوم طلاق در خانواده‌ها.

آموزش روابط احترام آمیز بین والدین و فرزندان.

آموزش ارزشهای معنوی و اجتماعی به خانواده‌ها.

آموزش به خانواده‌ها جهت رسیدگی به شرایط روحی و اخلاقی فرزندان با توجه به ویژگی‌های خاص تربیتی هر دوره از رشد روان جسمی فرزندان.

آموزش اجتماعی و تربیتی به خانواده‌ها جهت بالا بردن سطح فرهنگ خانواده‌ها و ایجاد حس مسئولیت والدین در قبال فرزندان.

آموزش ایجاد روابط صمیمی در خانواده و مدرسه تا نوجوانان جهت ارائه مشکلات خود به دوستان ناباب پناه نبرند.

همکاری نزدیک بین خانواده‌ها، مدارس و مراکز مبارزه با انحرافات اجتماعی و سایر مراکز پرورشی و تربیتی.

آموزش سجایای نیک اخلاقی به نوجوانان توسط والدین.

علاقمند سازی نوجوانان به مطالعه توسط والدین.

ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان توسط والدین و مربیان و معلمان.

سه) اقدامات در زمینه آموزش و پرورش

آموزش همراه با پرورش تا کودکان و نوجوانان منافع اجتماع را بر منافع خود ترجیح دهند.

همکاری و همدلی با نوجوانان دانش آموز و اهمیت دادن و شخصیت دادن به آنها جهت ایجاد حس مسئولیت در قبال خانواده و جامعه.

لزوم وجود مشاوره روانشناسی و مددکار اجتماعی در مدارس جهت رفع مشکلات عاطفی اخلاقی و خانوادگی دانش آموزان.

آموزش دانش آموزان از زیانهای مصرف مواد مخدر در مدارس.

تدوین محتوی کتب درسی در جهت کمک به از بین بردن انحرافات اجتماعی و بالاخص اعتیاد و همچنین در جهت رشد و شکوفایی استعداد انسانی نوجوانان.

رسیدگی به مشکلات معلمان تا علاقمند و امیدوار به حرفه خود ادامه داده و در امر آموزش نهایت تلاش خود را بکار برند.

چهار) در زمینه رسانه‌های گروهی

ارائه برنامه‌های متنوع رادیو تلویزیونی در رابطه با مضرات مصرف مواد مخدر بویژه در نوجوانان.

ارائه برنامه‌های رادیو و تلویزیونی و انتشار مقالات ارزنده و جالب در روزنامه‌ها و مجلات جهت آموزش به والدین در جهت رفع نقص کمبود تربیتی نوجوانان.

آموزش استفاده سودمند از اوقات فراغت توسط رسانه‌های همگانی.

آموزش ارزشهای اجتماعی و اخلاقی از طریق رسانه‌های همگانی.

انتشار کتب و مجلات متناسب با گروه سنی مخاطبان، بویژه زندگینامه شخصیتهای بزرگ و راز موفقیت آنها.

آموزش همگانی درست توسط رسانه‌های گروهی در جهت عدم طرد و پذیرش افرادی که اعتیاد را ترک نموده و یا درصدد ترک اعتیاد می‌باشند.

تهیه گزارش از قربانیان اعتیاد به مواد مخدر جهت عبرت سایر افراد جامعه بویژه نوجوانان.

پنج) در زمینه اوقات فراغت

آشنا نمودن نوجوانان با مفهوم ایام فراغت و چگونگی استفاده بهتر از آن.

برگزاری اردوها و پیک نیک‌های یک روزه و همچنین گردشهای توریستی جهت آشنایی دانش آموزان با فرهنگ، تمدن و ملیت و مذهب جامعه خود.

اجرای فوق برنامه‌هایی نظیر تئاتر، نمایشنامه و مسابقات در زمینه‌های فرهنگی، شعر و مقاله نویسی.

ایجاد مراکز فنی و حرفه‌ای و گسترش طرحهایی نظیر طرح کاد در سطح بسیار وسیع در جامعه.

ایجاد مراکز ورزشی، پارک و کتابخانه جهت استفاده در ایام فراغت.

شش) در زمینه مبارزه با مواد مخدر

یکی از علل مهم اعتیاد در بین اقشار مختلف و بویژه نوجوانان در دسترس بودن مواد مخدر می‌باشد بنابراین کنترل و در دسترس نبودن مواد مخدر یکی از راههای پیشگیری از اعتیاد شناخته شده و در این رابطه موارد زیر پیشنهاد می‌گردد:

کنترل شدید مرزهای زمینی، دریایی، هوایی.

پرورش مأمورین خبره در مبارزه با مواد مخدر.

وضع قوانین انضباطی و مجازاتهای سنگین برای تهیه کنندگان، قاچاقچیان مواد مخدر.

استفاده از وسایل فنی جدید و پیشرفته برای کشف مواد مخدر.

زیر نظر گرفتن و کنترل شدید عوامل قاچاق به مواد مخدر پس از آزادی از زندان.

کنترل شدید و پیگیر مراکز و اماکنی که امکان تولید و پخش مواد مخدر در آنها بیشتر است.

منبع: ستاد مبارزه با مواد مخدر

تهیه و تنظیم: سید ولی حسینی زاهدی