حقوق شهروندی

پس از وقوع جرم و مشخص شدن دادگاه یا دادسرای صلاحیت دار می بایست تعقیب جرم و متهم یا متهمین نیز آغاز شود لیکن شروع تعقیب و تحقیقات منوط به تحقق شرایطی است که در این راهنما به صورت ساده و مختصر به آنها خواهیم پرداخت.

۱-داشتن اهلیت

• در جرایمی که تعقیب آن منوط به شکایت شخص زیان دیده از جرم است، شخص باید اهلیت داشته باشد. در قوانین ایران ملاک اهلیت سن ۹ سال برای دختران و ۱۵ سال برای پسران می باشد، ولی با توجه به اینکه سن رشد در زن و مرد ۱۸ سال می باشد معمولاً رویه عملی دادگاه ها نیز همان ۱۸ سال می باشد، در صورتی که متضرر از جرم بعلت صغر سن اهلیت نداشته باشد، شکایت مربوطه می بایست توسط ولی یا قیم وی بعمل آید.

۲-شکایت شاکی

• جرایمی هستند که فقط با شکایت شاکی قابل تعقیب هستند و فاقد جنبه های عمومی هستند مانند جرم افتراء، توهین و فحاشی و … در این گونه جرایم بلافاصله پس از تقدیم شکوائیه از طرف شاکی به دادسرا تعقیب و تحقیقات شروع می شود البته در تنظیم شکوائیه می بایست مواردی رعایت شود که در این راهنما به آنها اشاره خواهد شد.

۳-اعلام و اخبار ضابطین دادگستری

• در جرایم عمومی و غیر قابل گذشت با اعلام و گزارش ضابطین دادگستری نیز تعقیب جرایم مربوطه آغاز خواهد شد. ضابطین دادگستری در حال حاضر همان مامورین نیروی انتظامی هستند مضافاً اینکه براساس برخی قوانین خاص مامورین دیگری مانند نیروهای مقاومت بسیج، پاسداران انقلاب اسلامی و… نیز بعنوان ضابطین دادگستری معرفی شده اند؛ در جرایم مشهود مراتب را به دادستان منعکس می نمایند.

شکوائیه

شکوائیه را می توان در کاغذ معمولی تنظیم نمود و احتیاجی به تهیه فرم خاصی نمی باشد. در تنظیم شکوائیه باید نکات ذیل رعایت شود:

• ۱-      نام، نام خانوادگی، نام پدر و نشانی دقیق شاکی.
• ۲-      موضوع شکایت با ذکر تاریخ و محل وقوع جرم.موضوع شکایت همان عنوان جرمی است که اتفاق افتاده است که تاریخ آن و همچنین تاریخ ارایه شکوائیه نیز باید مشخص شود. محل وقوع جرم نیز می بایست حتماً قید شود چون از لحاظ تشخیص دادسرا یا دادگاه صلاحیت دار اهمیت دارد.
• ۳-      ضرر و زیان مالی که به مدعی وارد شده و قابل مطالبه می باشد.ضرر و زیانی که در اثر واقع شدن جرم به مجنی علیه وارد شده می بایست در شکوائیه قید شود و بهتر است شاکی از دادگاه در خواست تامین ضرر و زیان وفق ماده ۷۴قانون آیین دادرسی کیفری نماید البته در هر حال تقدیم دادخواست ضرر و زیان الزامی می باشد.
• ۴-مشخصات و نشانی مشتکی عنه(متهم) یا مظنون در صورت امکان در متن شکوائیه علاوه بر مشخصات و نشانی شاکی می بایست مشخصات و نشانی متهم یا مظنونین احتمالی نیز قید شود. چنانچه متهم نشانی مشخصی نداشته باشد نیز باید متواری یا مجهول المکان بودن متهم یا متهمین در شکوائیه قید شود.
• ۵-ادله و اسامی و مشخصات و نشانی شهود و مطلعین در صورت امکان چنانچه در زمان وقوع جرم شاهد یا مطلع یا دلایل خاص و موثری داشته باشد باید در متن شکوائیه قید شود.

پس از درج موارد فوق الذکر و تکمیل شکوائیه، شاکی می بایست آنرا با قید تاریخ امضاء نموده و به دادسرا یا دادگاه های مربوطه ارائه نماید.

دادسرا یا دادگاه فوق نیز با ارجاع شکوائیه به ضابطین دادگستری و انجام تحقیقات مربوطه و تکمیل آن پرونده را بررسی و حکم یا قرار مقتضی صادر خواهد نمود. ذیلاً یک نمونه پرونده فرضی و تنظیم و ارایه شکوائیه در خصوص جرم توهین و فحاشی جهت آگاهی کامل ارایه می گردد.

پرونده فرضی

آقای احمد گلستانی فرزند محمد در تاریخ ۱۰/۷/۸۲ با آقای حسین کیانی فرزند علی که با هم شریک تجاری بودند پس از پاره ای اختلافات مربوط به شراکت با یکدیگر در میدان نور تهران درگیری لفظی پیدا نموده و آقای کیانی در حضور پند نفر دیگر اقدام به فحاشی و توهین و بکار بردن الفاظ رکیک نسبت به آقای گلستانی می نماید. و پس از چند دقیقه با وساطت اطرافیان از یکدیگر جدا می شوند.

آقای گلستانی که فرد محترمی می باشد برای احقاق حق خود و احیاء آبروی از دست رفته جهت مجازات نمودن آقای کیانی می بایست شکوائیه ای را به شرح ذیل تنظیم و به دادسرای محل وقوع جرم که در فرض فوق دادسرای صادقیه می باشد ارایه نماید.

شکوائیه

بسمه تعالی

موضوع: جرم توهین و فحاشی

ریاست محترم دادسرای صادقیه

با سلام،

احتراماً، به استحضار می رساند در تاریخ ۱۰/۷/۱۳۸۲ در محل(نشانی محل وقوع جرم) آقای حسین کیانی نسبت به اینجانب احمد گلستانی به نشانی … با بکار بردن الفاظ توهین و فحاشی      نموده اند. لذا از آن مقام محترم تقاضای تعقیب نامبرده و مجازات طبق مواد قانون مجازات اسلامی را دارم. ضمناً آقایان… را به عنوان شاهد موضوع فوق الذکر معرفی می نمایم که عنداللزوم حاضر به شهادت نیز می باشند.

مشخصات و نشانی متهم…………..             تاریخ                   امضاء

بهتر است جهت سریع در امر تحقیقات استشهادیه ای نیز توسط شاهدان واقع تنظیم و پس از امضاء تصویر آن به ضمیمه شکوائیه و انجام تحقیقات و احضار متهم و بازجویی های لازم توسط ضابطین دادگستری پرونده تکمیل و مجدداً در اختیار دادستان قرار می گیرد. دادستان پس از مطالعه پرونده می تواند شخصاً به آن رسیدگی کند یا اینکه آنرا به یکی از دادیاران یا بازپرس ارجاع دهد. دادیار یا بازپرس در صورتی که پرونده تکمیل باشد موضوع اتهام را به متهم، تفهیم می نماید و سپس برای تضمین حضور به موقع او نزد مراجع قضایی از او تامین متناسب اخذ مینماید در مورد چنین چرمی معمولاًٌ این تامین کفالت یا وثیقه می باشد. در صورتی که متهم تنواند کفیل معرفی نماید یا از معرفی وثیقه عاجز باشد به زندان اعزام می شود. پس از تکمیل پرونده و اخذ آخرین دفاع از متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی، اگر دادیار یا بازپرس معتقد باشد متهم مرتکب جرم شده با صدور قرار مجرمیت نظر دادستان را کسب می نماید در صورت هم عقیده بودن دادستان با او، کیفر خواست صادر و از دادگاه جزایی صالح تقاضای اعمال مجازات می نماید. دادگاه مربوطه نیز پس از بررسی پرونده و استماع اظهارات شاکی و دفاعیات متهم حکم مقتضی در خصوص مجازات یا تبرئه متهم صادر مینماید