قوانین مربوط به چک

قوانین مربوط به چک

امروزه به دلیل حجم فراوان معاملات اقتصادی، میزان زیاد مبالغ و سهولت در حمل چک به جای پول نقد،استفاده از این سند مالی در جامعه به طور مرتب درحال افزایش است.بنابراین آشنایی شهروندان با قوانین چک باعث می شود که از یک سو با جرایمی که به طور سهوی یا عمدی در استفاده از آن به وقوع می پیوندد آشنا شوندو به مجازات‌هایی که در این خصوص در نظر گرفته پی ببرند و از این طریق از بروز برخی جرایم جلوگیری شود.از سوی دیگر با اطلاع از این مقررات هرگاه درگیر پرونده های مربوط به چک شدند‌با آگاهی بیشتری بتوانند در بازپس‌گیری حقوق از دست رفته شان اقدام نمایند.

تعریف:

براساس قاون تجارت چک نوشتهای است که به موجب آن صادر کننده می تواند تمام یا قسمتی از پولی را که در نزد بانک دارد بازپس گیرد یا به شخص دیگری واگذار نماید. در این فرآیند سه نفر حضور دارند: صادر کننده، دارنده و پرداخت کننده. هر یک از این اشخاص وظایف و حقوقی دارند که به آن خواهیم پرداخت.

صادر کننده:

شخصی که چک را صادر می کند،باید در تاریخ مندرج در چک به اندازه مبلغ آن در بانک وجه نقد یا اعتبار داشته باشد.

صادرکننده در زمان مندرج در چک،نباید تمام یا قسمتی از وجه را از بانک خارج کند یا دستور عدم پرداخت وجه را بدهد.

در صورت عدم مطابقت امضا،قلم خوردگی در متن،اختلاف در مندرجات چک مسایلی از این قبیل، بانک از پرداخت پول خودداری می کند.بنابراین صادرکننده در نوشتن مطالب موجود در چک می بایست دقت نماید و نباید چک را به صورتی تنظیم کند که بانک به این علل از پرداخت وجه خودداری کند.

  • سوال:اگر صادرکننده پس از صدور متوجه شود که چک از طریق کلاهبرداری از او گرفته یا سرقت شده یا اینکه آن را گم کرده باشد چگونه می تواند از حقوق خود دفاع کند؟
  • جواب:صادرکننده می تواند دستور عدم پرداخت وجه را به بانک بدهد.در این دستور کتبی باید به طور صریح عنوان کند که به چه علت می خواهد مبلغ چک پرداخت نگردد. برای مثال:

ریاست محترم بانک…………………………..شعبه…………….تاریخ……………….اینجانب………………… فرزند ……………………. صاحب حساب جاری به شماره ……………………بدین وسیله اعلام می دارد که چک به شماره …………………..(مفقود، سرقت، کلاهبرداری………) شده و در اجرای ماده۱۴قانون صدور چک خواستار عدم پرداخت آن می باشد.                                                                                                    امضاء

در اینجا باید به چند نکته توجه کرد:دستور عدم پرداخت ممکن است به وسیله صادر کننده یا دارنده چک به بانک ارایه شود(دارنده سند می تواند حامل یا شخصی باشد که به نام او صادر شده است).

هر شخصی که به بانک دستور عدم پرداخت می دهد باید اعلام کند که به چه علت بانک نباید پول را پرداخت کند. مواردی که می توان دستور عدم پرداخت داد عبارتند از: اعلام مفقودی، سرقت، جعل، کلاهبرداری، خیانت در امانت و یا به دست آوردن چک از راههای مجرمانه دیگر. بنابراین اگر (الف) برای (ب) به خاطر معامله ای دیگری چک صادر کند اما (ب) نتواند به تعهداتش در مقابل صادر کننده (الف) عمل کند، در این حالت شخص صادر کننده نمی تواند دستور عدم پرداخت چک را بدهد زیرا عدم انجام تعهد جرم نیست و صرفاً یک تخلف مدنی است. برای انجام تعهد یا فسخ معامله یا سایر موارد، صادر کننده می تواند از طریق تقدیم دادخواست به دادگاه اقدام کند که ارتباطی با چک صادر شده در گذشته ندارد. و به بیان دیگر باید وجه چک را بپردازد و سپس (الف) با رعایت مقررات و تشریفات مربوط ادعایش را به اثبات برساند.

دستور دهنده می بایست پس از اعلام عدم پرداخت به بانک شکایت خود را تحویل مراجع قضایی دهد. در مرحله بعد حداکثر ظرف مدت یک هفته گواهی تقدیم شکایت خود را که از مراجع قضایی دریافت کرده به بانک تسلیم نماید.در غیر اینصورت بانک پس از یک هفته وجه چک را با تقاضای دارنده به او پرداخت می کند.

نمونه شکایت نامه به مراجع قضایی:

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان…………………..

اینجانب ………………… فرزند ………………یک فقره چک به شماره…………………. به مبلغ …………… عهده بانک…………….. شعبه……………….. از آقای ………………… دریافت کردم. هنگام مراجعه به منزل در تاریخ …………………. این چک با سایر محتویات موجود در کیف دستی ام به سرقت رفت.

خواهشمند است ضمن دستور تعقیب و انجام تحقیقات مقدماتی به کلانتری حوزه مربوطه در راستای اعمال تبصره دو ماده۱۴قانون صدور چک گواهی تقدیم شکایت را صادر فرمایید.                                                                    امضا

هرگاه خلاف ادعایی که موجب عدم پرداخت شده ثابت شود،دستور دهنده به بانک برای عدم پرداخت وجه علاوه بر مجازات حبس و جزای نقدی،باید کلیه خسارت های وارد شده به دارنده چک را نیز بپردازد.

دارنده:

شخصی است که برای نخستین بار چک را به بانک ارایه می دهد. برای اینکه مشخص شود چه کسی برای اولین بار آن را به بانک ارایه کرده است، بانک ها وظیفه دارند به محض مراجعه دارنده، هویت کامل و دقیق او را با ذکر تاریخ در پشت چک درج نمایند.

برای مثال: یک نفر چکی را در وجه حامل صادر می کند سپس آن را به شخص دیگری می دهد و او هم چک را به نفر سوم انتقال می دهد.اگر سومین نفر برای دریافت پول به بانک برود، بانک می بایست مشخصات کامل او را بعنوان دارنده با ذکر تاریخ در پشت چک به ثبت برساند.چنانچه پس از ثبت نام این فرد در پشت چک، او متوجه شود که موجودی صادر کننده کمتر از مبلغ چک است و آن را به شخص چهارمی انتقال می دهد.در این صورت نفر چهارم دیگر حق تعقیب کیفری صادر کننده را ندارد. همچنین اگر نفر سوم از صادر کننده شکایت کیفری کند و پس از شکایت چک را به نفر چهارم انتقال دهد.باز هم تعقیب کیفری متوقف می شود.

معمولاً در بازار چک دست به دست به چند نفر منتقل می شود.دارنده به بانک مراجعه کرده و برای دریافت پول مشخصاتش را در پشت آن یادداشت می کند اما به علت نبودن نقدینگی،چک برگشت می خورد.بنابراین آن را به نفر قبلی می دهد و اصل پولش را از او دریافت می کند. انتقال دهنده چک(همان کسی که به ازای پرداخت پول به نفر آخر چک را پس گرفته)،با همان گواهی عدم پرداخت به دادسرا مراجعه کرده و از صادر کننده شکایت کیفری می کند ولی با این مشکل مواجه خواهد شد که دادسرا شکایت او را نمی پذیرد. زیرا پس از برگشت خوردن، چک به او منتقل شده است بنابراین حق شکایت کیفری ندارد.

چند توصیه مهم به دارندگان چک که می خواهند از راه کیفری صار کننده را تعقیب کنند:

برای تعقیب کیفری دارنده چک فرصت دارد تا۶ماه پس از تاریخ صدور آن برای دریافت پول به بانک مراجعه کند و اگر چک قابل پرداخت نبود دارنده فرصت دارد تا ۶ماه پس از صدور گواهی عدم پرداخت از بانک برای شکایت به دادسرا مراجعه کند.مثلاً اگر تاریخ صدور چک ۱۳۸۲/۲/۲۰ باشد و دارنده در تاریخ ۸۲/۲/۲۰به بانک رفته و گواهی عدم پرداخت دریافت نمایدف تا تاریخ ۸۲/۱۱/۲۰فرصت دارد از صادر کننده شکایت کیفری کند در غیر اینصورت شکایت او پذیرفته نخواهد شد.

  • سوال:اگر دارنده چک (روز یا مدت دار) در همان تاریخ صدور به بانک مراجعه کند و گواهی عدم پرداخت دریافت نماید، تا چه تاریخی فرصت دارد که از صادر کننده شکایت کند؟
  • جواب: تا تاریخ ۸۲/۸/۲۰

مسائلی که دارنده چک باید در شکایت رعایت کند:

  • برای شکایت کیفری باید به دادسرایی مراجعه کنیم که بانک مورد نظر در حوزه قضاییش قرار گرفته است.
  • سوال:اگر صادر کننده چک مقیم تهران باشد و آن را برای انجام معامله ای در زاهدان به کسی بدهد که مقیم شیراز است و چک مزبور در وجه بانک ملی اصفهان باشد در صورت نداشتن اعتبار، دارنده چک برای شکایت باید به کجا مراجعه کند؟
  • جواب:باید به دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان مراجعه نماید.

مدارک لازم و هزینه هایی که برای شکایت باید پرداخت شوند عبارتند از: (گواهی برابر اصل) گواهی عدم پرداخت، تنظیم شکایت و ابطال تمبر (برای باطل کردن تمبر باید توجه داشت که هزینه گواهی برابر با اصل چک و گواهی عدم پرداخت به ازای هر برگ ۲۰۰ریال است). محاسبه هزینه شکایت کیفری چک های بی محل براساس مبلغ آنها صورت می گیرد. هزینه شکایت کیفری لیه صادر کننده چک بلامحل تا مبلغ یک میلیون ریال، هزار ریال و نسبت به مازاد آن تا ۱۰میلیون ریال، سه هزار ریال و مازاد بر ۱۰میلیون ریال، ۱۰هزار ریال می باشد.

  • سوال: دارنده چک بدون محل از چه شخص یا اشخاصی می تواند شکایت کیفری کند؟
  • جواب: فقط علیه صادر کننده. مثلاً چکی دست به دست جابه جا شده و در نهایت نقر آخر پییم برد کهس ند مزبور بدون محل است. در این صورت وی می تواند فقط از نفر اول یعنی صادر کننده شکایت کیفری کند.البته این امر مانع از آن نیست که علیه سایرین دعوی مدنی طرح کند.به بیان ساده، شکایت کیفری و مسئولیت کیفری فقط برای صادر کننده قابل تصور می باشد نه ظهر نویس ها و ضامن ها.

نمونه شکایت برای چک های بدون محل:

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب………………………….

با سلام

اینجانب ……………………… فرزند………………… یک فقره چک به شماره……………. عهده بانک به مبلغ………………………. از آقای ……………………. دریافت کردم و پس از مراجعه به بانک محال علیه متوجه شدم که حساب ایشان فاقد موجودی است کپی مصدق چک و گواهی عدم پرداخت بانک پیوست می باشد. راجع به صدور چک پرداخت نشدنی از ایشان شاکی هستم و تقاضای تعقیب او را برابر مقررات صدور چک دارم.

امضا

شانی شاکی………………………………..

نشانی مشتکی عنه………………………..

  • سوال: آیا در مثال قبل مسئولیت عدم پرداخت فقط متوجه صادر کننده چک است؟
  • جواب: خیر نفرات قبل از دارنده هم مسئولیت دارند ولی نه مسئولیت کیفری که بتوان آنها را تعقیب کرد و به مجازات رساند.بلکه مسئولیت آنها مدنی است.یعنی با تقدیم دادخواست و تعقیب مدنی می توان از آنها وجه چک را طلب کرد.

پرداخت کننده:

گاهی اوقات وجه چک به علت هایی مثل کسر موجودی، عدم مطابقت امضا، قلم خوردگی و مواردی از این دست قابل پرداخت نیست.در این حالت بانک وظیفه دارد در برگ مخصوصی که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادر کننده در آن ذکر شده باشد،علت عدم پرداخت را به روشنی قید کند. سپس این برگ را مهر و امضا کرده و به دارنده تسلیم کند.در این مورد دارنده چک هم باید توجه کند که متن گواهی عدم پرداخت درست و کامل پ ردشه باشد و تاریخ صدور گواهی صحیح نوشته شود.در این گواهی می بایست همخوانی یا عدم همخوانی امضای صادر کننده با امضای موجود در بانک عنوان گردد.همچنین بانک باید به منظور اطلاع صادر کننده چک فوراً نسخه دوم گواهی عدم پرداخت را به آخرین نشانی صاحب حساب ارسال کند.در این برگ می بایست مشخصات کامل و نشانی دارنده آورده شود.

  • سوال: اگر موجودی بانکی صادر کننده کمتر از مقدار وجه چک باشد ولی دارنده بخواهد تنها همان مقدار موجودی را برداشت کند ناچار است اصل چک را تحویل بانک دهد.در این صورت برای دریافت مابقی مبلغ چه مدرکی دردست خواهد داشت؟
  • جواب: در این حالت به تقاضای دارنده چک، بانک وظیفه دارد تمام مبلغ موجود در حساب را به دارنده بپردازد. دارنده در پشت چک یادداشت می کند که چه مقدار از مبلغ رادریافت نموده و به جای آن یک گواهی از بانک دریافت می کند که در آن میزان مبلغ دریافتی قید شده است چک پرداختی هم نسبت به دریافت مابقی مبلغ بی اعتبار و گواهی بانک برای دارنده در حکم اصل سند محسوب می شود.

۱-راههای مجرمانه: مثل تهدید، اخاذی، جعل و…

۲-تخلف مدنی: مثل عدم پرداخت بدهی، عدم وفای به عهد.

۳-مراجع قضایی: مانند دادسرا، دادگاه…

۴-عهده بانک: در نزد بانک.

۵-تبصره دو ماده۱۴قانون صدو چک: دستور دهنده مکلف است پس از اعلام به بانک شکایت خود را به مراجع قضایی تسلیم و حداکثر ظرف مدت یک هفته گواهی تقدیم شکایت خود را به بانک ارایه دهد در غیر اینصورت پس از انقضای مدت مذکور، بانک از محل موجودی بهتقاضای دارنده چک وجه آنرا پرداخت می کند.

۶-تعقیب کیفری: در مقابل تعقیب مدنی است یعنی شخص به علت ارتکاب به جرم تحت تعقیب مراجع قضایی قرار می گیرد.

۷-مسئولیت مدنی:در مقابل مسئولیت کیفری قرار دارد که می تواند به شکل جبران خسارت، انجام تعهد،وفای به عهد و غیره باشد.

۸-بانک محل علیه:بانکی که چک در وجه آن صادر شده باشد.

۹-مشتکی عنه: کسی که از او شکایت شده است.

فرید خدائی فر
vakil@vakil.net
بدون دیدگاه

ارسال دیدگاه

رفتن به نوار ابزار